B΄ Ενότητα: Το φυσικό περιβάλλον 12-17

Βουνά σε όλον τον κόσμο. from Angelos Haralabous

Πως δημιουργούνται τα βουνά

Η τεκτονική των πλακών μελετά την αργή κίνηση των τμημάτων της γήινης επιφάνειας, τα οποία ονομάζονται τεκτονικές πλάκες. Η μετακίνηση των πλακών είναι πολύ σημαντική αφού από αυτή γεννιούνται οι οροσειρές και οι ωκεανοί, προκαλούνται οι σεισμοί και οι εκρήξεις των ηφαιστείων. Επιπλέον και τα πετρώματα, τα ορυκτά και τα κοιτάσματα πετρελαίου προέρχονται από αυτόν τον κύκλο. Σχεδόν τα πάντα γεννιούνται από την τεκτονική των πλακών, που προκαλείται από τη θερμότητα του εσωτερικού της Γης και διαμορφώνουν την επιφάνεια του πλανήτη.

Οι πλάκες αυτές είναι τα θραύσματα στα οποία είναι διαιρεμένη σαν γιγάντιο πάζλ η λιθόσφαιρα - ο εξωτερικός φλοιός της Γης και το πιο στερεό τμήμα του μανδύα της. Έχει όμως μια σημαντική διαφορά σε σχέση μ´ ένα πραγματικό πάζλ: οι πλάκες δεν είναι ακίνητες. Σπρώχνουν ή σπρώχνονται, απομακρύνονται ή αλληλεπικαλύπτονται κάτω από την πίεση του λιωμένου υλικού που αναδύεται από εκατοντάδες χιλιόμετρα βάθος.

Όλες οι πλάκες μετακινούνται από 1-26 εκατοστά το χρόνο. Σας φαίνεται λίγο; Δεν είναι, αν σκεφτείτε ότι πέντε εκατοστά το χρόνο σημαίνουν πενήντα χιλιόμετρα μέσα σ´ ένα εκατομμύριο χρόνια - υπάρχουν πλάκες που κινούνται εδώ και 150-200 εκατομμύρια χρόνια. Μέσα σ´ αυτό το χρονικό διάστημα η Κως μπορεί να βρεθεί εκεί όπου βρίσκεται τώρα η Νέα Υόρκη. Όταν δύο λιθοσφαιρικές πλάκες διαχωρίζονται, δημιουργούνται βαθιά ρήγματα από τα οποία αναβλύζει η ρευστή λάβα. Κατά μήκος των ραχών, όπως αποκαλούνται αυτά τα ρήγματα, η λιθόσφαιρα λεπταίνει και δημιουργεί καταβυθίσεις ή κοιλότητες οι οποίες αργότερα πλημμυρίζουν με νερό. Γι´ αυτό όλες οι ράχες είναι υποθαλάσσιες, εκτός από μία: τη RiftValleyδηλαδή την Μεγάλη ρηξιγενή κοιλάδα στην Αφρική. Είναι όμως ζήτημα χρόνου να γεμίσει κι αυτή νερό, αφού οι μεγάλες αφρικανικές λίμνες δεν είναι παρά η πρώτη πράξη για τη δημιουργία ενός μελλοντικού ωκεανού που θα χωρίσει το κέρας της Αφρικής από την υπόλοιπη ήπειρο.

Όταν, αντίθετα, δύο πλάκες συγκρουστούν, μπορεί η μία να βρεθεί κάτω από την άλλη. Αυτό συμβαίνει όταν η ωκεάνια λιθοσφαιρική πλάκα συγκρούεται με μια ηπειρωτική πλάκα - όπως η πλάκα του Ειρηνικού Ωκεανού με την αμερικανική ήπειρο. Πρόκειται για το φαινόμενο της υποβύθισης. Η πλάκα που βυθίζεται κατεβαίνει μέχρι και 700 χιλιόμετρα στο μανδύα της Γης, όπου και λιώνει. Κατόπιν ένα μέρος της ξανανεβαίνει υπό τη μορφή μάγματος. Μ´ αυτό τον τρόπο ο παλιός φλοιός ανακυκλώνεται στο εσωτερικό τού μανδύα. και τον αντικαθιστά η λάβα που βγαίνει από τις ράχες. Αν οι πλάκες που συγκρούονται είναι και οι δύο ωκεάνιες, όπως συμβαίνει στη θάλασσα των Φιλιππίνων, υποβυθίζεται η πιο λεπτή.

Όταν, αντίθετα, συγκρούονται δύο ηπειρωτικές πλάκες, όπως η ινδική με την ευρασιατική, σχηματίζονται ορογενετικές αλυσίδες (τα Ιμαλάια). Τέλος, οι δύο πλάκες μπορεί να κινούνται η μία παραπλεύρως της άλλης, όπως στο Ρήγμα του Αγίου Αντρέα (ΗΠΑ), όπου η πλάκα του Ειρηνικού μετατοπίζεται παράλληλα μ´ εκείνη της Βόρειας Αμερικής κατά 3-5 εκατοστά το χρόνο.

Το νερό των ποταμών προέρχεται από μια πηγή ή από το λιώσιμο των πάγων και του χιονιού.Οι ποταμοί διαμορφώνονται καθώς το νερό ρέει πάνω στο έδαφος. Η κίνηση αυτή συνοδεύεται και από διάβρωση η οποία χαράζει το κανάλι από το οποίο περνά το νερό. Οι ποταμοί συνήθως χρειάζονται μεγάλο χρονικό διάστημα για να δημιουργηθούν, όμως κάτω από εξαιρετικές συνθήκες μπορεί όμως να διαμορφωθούν και σε σύντομο χρονικό διάστημα.